ปลาปาก นครพนม: มรดกแห่งสายน้ำโขงที่ไม่ควรพลาด

บทนำ

จังหวัดนครพนมได้ชื่อว่าเป็นถิ่นกำเนิดของ ปลาปาก ปลาชนิดหนึ่งที่พบได้เฉพาะในแม่น้ำโขงสายหลัก มีขนาดลำตัวใหญ่โต เนื้อนุ่มละเอียด อร่อยเป็นที่เลื่องลือ แม้ว่าปลาปากจะเป็นปลาที่เริ่มหายากขึ้น แต่ชาวนครพนมยังคงอนุรักษ์และสืบทอดภูมิปัญญาดั้งเดิมในการประมงปลาปากจนถึงปัจจุบัน

ความเป็นมาของปลาปาก

ปลาปากมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pangasius sanitwongsei เป็นปลาในวงศ์ปลาสวาย พบได้เฉพาะในแม่น้ำโขงตอนล่างตั้งแต่บริเวณจังหวัดหนองคายจนถึงจังหวัดจำปาศักดิ์ ประเทศลาว ชื่อ "ปาก" มาจากลักษณะริมฝีปากที่ยื่นยาวเหมือนจงอยปาก มักอาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูงบริเวณกลางลำน้ำที่มีความลึกประมาณ 10-20 เมตร

ลักษณะและถิ่นที่อยู่ของปลาปาก

ปลาปากมีลำตัวขนาดใหญ่ ความยาวเต็มที่ประมาณ 1.5-2 เมตร น้ำหนักประมาณ 50-100 กิโลกรัม มีเกล็ดขนาดใหญ่ปกคลุมลำตัว สีลำตัวด้านหลังเป็นสีเทาเข้มอมน้ำเงิน ด้านข้างเป็นสีเงิน มีครีบอกใหญ่ แหลม และมีหนวด 2 คู่ที่บริเวณริมฝีปากบนเพื่อใช้หาอาหาร

ปลาปากเป็นปลาที่ชอบน้ำเย็นใส ไหลแรง จึงมักพบในแม่น้ำโขงสายหลัก ช่วงเวลาที่พบปลาปากได้มากที่สุดคือช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ชาวประมงมักใช้แหและเบ็ดสปิ๋วในการจับปลาปาก

ความสำคัญของปลาปาก

ปลาปากเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญของชาวนครพนมและจังหวัดใกล้เคียง เนื้อของปลาปากมีรสชาติอร่อย นุ่มละเอียด เหมาะสำหรับนำไปประกอบอาหารได้หลากหลายเมนู ทั้งนึ่ง ทอด ผัด ต้มยำ และทำเป็นปลาร้า ปลาปากยังเป็นปลาเศรษฐกิจที่สร้างรายได้ให้แก่ชาวประมงในพื้นที่

นอกจากนี้ ปลาปากยังมีความสำคัญทางด้านวัฒนธรรม เนื่องจากชาวนครพนมเชื่อว่าปลาปากเป็นปลาศักดิ์สิทธิ์ที่ปกปักรักษาแม่น้ำโขง จึงมีประเพณีแห่ปลาปากเนื่องในช่วงเทศกาลสงกรานต์เพื่อเป็นการขอพรและขอบคุณปลาปาก

การอนุรักษ์ปลาปาก

ปัจจุบัน ประชากรของปลาปากในแม่น้ำโขงลดลงอย่างรวดเร็ว เนื่องจากปัจจัยต่างๆ เช่น การประมงที่มากเกินไป การสร้างเขื่อนและทำนบ การตัดไม้ทำลายป่า และการสูญเสียถิ่นที่อยู่ ชาวนครพนมจึงร่วมมือกันอนุรักษ์ปลาปากด้วยวิธีการต่างๆ ได้แก่

• การกำหนดเขตห้ามจับปลาปากในบางช่วงเวลา
• การจำกัดวิธีการประมงและปริมาณการจับ
• การเลี้ยงปลาปากในกระชังเพื่อเป็นแหล่งเพาะขยายพันธุ์
• การรณรงค์ลดการบริโภคปลาปากขนาดเล็ก

สูตรอาหารปลาปากแสนอร่อย

ปลาปากสามารถนำไปประกอบอาหารได้หลากหลายเมนู ต่อไปนี้คือสูตรอาหารปลาปากแสนอร่อยที่ไม่ควรพลาด:

ต้มยำปลาปาก

• ส่วนผสม: ปลาปาก 500 กรัม ตะไคร้ 3 ต้น ข่า 5 แว่น ใบมะกรูด 5 ใบ พริกขี้หนู 5 เม็ด น้ำพริกเผา 1 ช้อนโต๊ะ น้ำปลา 2 ช้อนโต๊ะ น้ำตาลปี๊บ 1 ช้อนโต๊ะ น้ำ 1 ลิตร
• วิธีทำ: ต้มน้ำให้เดือด จากนั้นใส่ตะไคร้ ข่า ใบมะกรูด และพริกขี้หนูลงไป รอจนเดือดอีกครั้ง ใส่ปลาปาก น้ำพริกเผา น้ำปลา น้ำตาลปี๊บ และปรุงรสตามชอบ

ปลาปากทอดสมุนไพร

• ส่วนผสม: ปลาปาก 500 กรัม ตะไคร้ 3 ต้น ข่า 5 แว่น ใบมะกรูด 5 ใบ พริกแห้ง 5 เม็ด ผงชูรส 1 ช้อนชา น้ำมันพืช 2 ช้อนโต๊ะ
• วิธีทำ: หั่นปลาปากเป็นชิ้นพอดีคำ ตำสมุนไพรให้ละเอียด หมักปลาปากกับสมุนไพร ผงชูรส และน้ำมันพืช ทิ้งไว้ประมาณ 30 นาที ตั้งกระทะให้ร้อน ใส่น้ำมันพืชลงไป จากนั้นนำปลาปากลงไปทอดจนสุกเหลือง ตักขึ้นสะเด็ดน้ำมัน

แกงส้มปลาปาก

• ส่วนผสม: ปลาปาก 500 กรัม น้ำพริกแกงส้มสำเร็จรูป 2 ช้อนโต๊ะ น้ำปลา 2 ช้อนโต๊ะ น้ำตาลปี๊บ 1 ช้อนโต๊ะ กุ้งแห้ง 1 หยิบมือ น้ำ 1 ลิตร
• วิธีทำ: ต้มน้ำให้เดือด จากนั้นใส่พริกแกงส้มลงไป ผัดจนหอม ใส่กุ้งแห้งลงไป รอจนเดือดอีกครั้ง ใส่ปลาปาก น้ำปลา น้ำตาลปี๊บ และปรุงรสตามชอบ

ตารางเปรียบเทียบประโยชน์ของปลาปาก

ข้อควรระวังและเคล็ดลับในการทานปลาปาก

• เนื่องจากปลาปากเป็นปลาที่มีขนาดใหญ่ จึงควรแล่เนื้อออกจากก้างให้เรียบร้อยก่อนรับประทาน
• เพื่อลดกลิ่นคาวของปลาปาก ควรนำไปต้มในน้ำเดือดประมาณ 10 นาที
• ปลาปากมีเกล็ดขนาดใหญ่ ควรขูดเกล็ดออกให้หมด
• หากซื้อปลาปากสดจากตลาด ควรสังเกตว่าเนื้อปลาต้องใสและไม่มีกลิ่นเหม็น
• ควรบริโภคปลาปากในปริมาณที่พอเหมาะ เนื่องจากเป็นปลาที่มีปริมาณไขมันสูง

ปลาปาก นครพนม: สัญลักษณ์แห่งความยั่งยืนบนสายน้ำโขง

ปลาปากเป็นปลาที่สะท้อนถึงความอุดมสมบูรณ์และความหลากหลายทางชีวภาพของแม่น้ำโขง ชาวนครพนมร่วมมือกันอนุรักษ์ปลาปากเพื่อให้สามารถอยู่คู่กับสายน้ำโขงและเป็นแหล่งอาหารอันทรงคุณค่าสำหรับคนรุ่นต่อไป ด้วยความร่วมแรงร่วมใจของทุกคน ปลาปากแห่งนครพนมจะยังคงเป็นสัญลักษณ์แห่งความยั่งยืนบนสายน้ำโขงตลอดไป